Jak monitorować szkodniki magazynowe

Podjęte działania w sprawie zwalczania szkodników magazynowych muszą zostać poddane obserwacji w celu zebrania odpowiednich danych o aktywności szkodników, jak i do zaplanowania kolejnych etapów dezynsekcji i deratyzacji. Najlepszą z metod będzie tutaj monitoring, czyli obserwowanie, gromadzenie i pomiar danych na odpowiednio wyznaczonym obszarze. Ma on duże znaczenie w zintegrowanych metodach zwalczania szkodników ( Integrated pest management – IPM). Monitorowanie jest skuteczne przy wykrywaniu jakiejkolwiek obecności szkodników, ryzyka ich pojawienia się na danym obszarze, zakresu aktywności owadów i konkretnych miejsc ich przebywania. W pomieszczeniach magazynowych można zastosować następujące metody monitorowania obiektu:

  • Wywiad – technik firmy DDD przeprowadza rozmowy z właścicielem magazynu i z pozostałymi pracownikami. Musi dowiedzieć się, czy szkodniki były widziane; jeśli tak, gdzie się pojawiły, w jakiej liczbie, w którym dokładnie miejscu i o jakiej porze.
  • Inspekcja – po przeprowadzonym wywiadzie technik dokonuje inspekcji wskazanych miejsc. Szacuje liczebność populacji szkodnika, określa jego gatunek oraz miejsca występowania. Inspekcja jest jednym z ważniejszych elementów IPM.

Jeśli w jakimkolwiek pomieszczeniu zostaną zauważone szkodniki, należy dokładnie zidentyfikować  ich gatunek i ewentualne stadia jego rozwoju. Dokładnie określa się też obszar występowania szkodników i szacuje ich liczebność. Dane te są bardzo istotne w doborze odpowiedniej metody zwalczania owadów. Podczas inspekcji należy zwrócić uwagę na szeroko pojętą prewencję, czyli zapobieganie inwazji szkodników do magazynu. W tym celu poszukuje się dróg przedostawania się insektów, takich jak: nieszczelne okna i drzwi, szpary przypodłogowe, otwory w murze. Monitoruje się również cały proces produkcji i składowania danego produktu oraz ruch pracowników w magazynie. Wszystkie stwierdzone uchybienia należy zaprotokołować oraz dopilnować, aby zostały jak najszybciej usunięte.

  • Pobieranie próbek produktu – w dużych magazynach, zakładach przetwórstwa spożywczego i produkujących paszę dla zwierząt dokonuje się pobierania próbek z przypadkowych partii produktu. Najpierw wizualnie ocenia się zawartość próbki, czy nie znajdują się w niej żywe lub martwe szkodniki. Następnie w laboratorium za pomocą promieni RTG lub specjalnego barwienia ziarna sprawdza się, czy nie ma w nim ukrytych stadiów larwalnych owada. Po pobraniu próbki bada się też wilgotność oraz zapach produktu pod kątem obecności szkodników i odpowiednich warunków przechowywania.
  • Pomiar temperatury – 1-2 razy w ciągu tygodnia odczytuje się temperaturę zboża przechowywanego w magazynie lub silosie. Pomiar ten możliwy jest dzięki rozmieszczeniu specjalnych termometrów w odległości ok. 1,5 m na różnych poziomach. Termometry umieszczone są w plastikowych rurkach i osadzone w ziarnie. Gdy temperatura wzrasta powyżej 30 °C, można podejrzewać w tym miejscu wzmożoną aktywność szkodników.

Do monitorowania szkodników magazynowych służą pułapki feromonowe i agregacyjne. Współcześnie produkowane pułapki zainstalowane na terenie zakładu wpływają na jakość procesu produkcji i przechowywania produktu oraz świadczą o profesjonalnym podejściu do monitorowania owadów. Pułapki posiadają dyspensery, czyli urządzenia dozujące feromony płciowe lub agregacyjne i są tak skonstruowane, aby działały odpowiednio do gatunku szkodnika. Ich budowę i działanie oparto na obserwacji zwyczajów prokreacyjnych owadów oraz wykorzystano mechanizm uniemożliwiający zwabionym owadom opuszczenie pułapki. Pułapki feromonowiesą bezpieczne dla ludzi, a także innych zwierząt. Ich zaletą jest nieskomplikowana obsługa.>/p>

Pułapki oparte na feromonach płciowych produkowane są dla owadów, które żyją nie dłużej niż miesiąc oraz nie pobierają pokarmu w okresie produkowania jaj. Należą do nich: mklik mączny (Ephestia kuehniella) czy też omacnica spichrzanka (Plodia interpunctella). Zalicza się je do szkodników magazynowych i domowych. Żerują na produktach sypkich, takich jak ziarno zbóż, cukier, mąka, otręby. Ziarna sklejają też przędzą.  Dorosłe motyle omacnicy lub mklika żyją średnio do 2 tyg. W tym czasie samice starają się zdobyć partnera, aby doszło do zapłodnienia. W tym celu wydzielają one lotną substancję zawierającą feromony płciowe. Mają za zadanie przywabić samca, który potrafi odnaleźć samicę w dużym magazynie, gdyż feromony oddziałują na znaczną odległość. Po akcie kopulacji samica składa ok. 200 jaj, najczęściej bezpośrednio na produkcie lub w jego pobliżu (np. na opakowaniu). Feromony płciowe obserwowane są też u innych motyli, będących szkodnikami jak i u np. niektórych chrząszczy, takich jak strąkowce (Bruchidae), które są głównymi szkodnikami ziaren fasoli, skórnikowate (Dermestidae), szkodników ziaren oleistych, czy u niektórych kołatkowatych (Anobiidae), jak żywiak chlebowiec, żerujący na przechowywanej żywności.

Te szkodniki, które żyją dłużej i pobierają pokarm w czasie rozmnażania się, nie wydzielają typowych feromonów płciowych. Należą do nich np. trojszyk ulec (Tribolium confusum) lub wołek zbożowy (Sitophilus granarius, Sitophila granaria, Calandra granaria). Po znalezieniu źródła pokarmu, owady gromadzą się licznie w jednym miejscu. Następnie wydzielają feromony agregacyjne (u wielu chrząszczy feromony te wydzielają samice, natomiast u wołka zbożowego feromony agregacyjne produkują samce). Działają one zarówno na samce jak i na samice. Owady łączą się wtedy w pary, by mogło dojść do kopulacji. Feromony agregacyjne mają zasięg 2-4 m, więc działają na mniejszej powierzchni, ale za to sprawdzają się w pułapkach dyspanseryjnych, bo wabią zarówno samice, jak i samce, toteż te pułapki są bardziej wydajne.

Dobór odpowiedniej pułapki jest bardzo ważny w odniesieniu do oczekiwanych efektów monitorowania szkodników magazynowych.  Należy uwzględnić nasze oczekiwania, potrzeby, warunki i gatunek szkodnika. Trzeba wziąć pod uwagę, czy pułapki będą umieszczane wewnątrz czy na zewnątrz budynku, czy są to owady latające, czy może biegające. Rozważyć trzeba też stopień zapylenia pomieszczenia, rodzaj przechowywanego produktu, specyfikę powierzchni magazynowej lub produkcyjnej. Rozróżniamy następujące rodzaje pułapek:

  • pułapki pitfall – są wykonane najczęściej z plastiku. Mają wygląd kubka o gładkich ścianach, które są często pokryte kleistą substancją zatrzymującą owady. Naczynie, pokryte dziurkowaną pokrywką, umieszcza się płytko w zbożu, najlepiej na trasie ewentualnych wędrówek owadów biegających. Szkodniki wpadają do pułapki bez możliwości wydostania się. Pułapki typu „pitfall” stosowane są np. do wczesnego wykrycia szkodnika w magazynie. Najlepiej sprawdzają się w usuwaniu wołka zbożowego, który przemieszcza się właśnie na powierzchni produktu.
  • pułapki podłogowe – umieszczane są najczęściej na obrzeżach powierzchni magazynowej w celu nadzorowania otoczenia produktu. Mogą zawierać lepy, wabić owady feromonami, są wyposażone są w mechaniczne zapadki uniemożliwiające wydostanie się szkodników.
  • pułapki lejkowe – stosowane są najczęściej do wykrywania omacnicy spichrzanki i mklika mącznego w silosach i magazynach o dużym zapyleniu. Zawierają one dyspenser emitujący feromony, które mają przywabić samce oraz lepy, zatrzymujące owady w pułapce. Uwolnienie się owada uniemożliwia też mechaniczna bariera.
  • pułapki typu „delta” – wykonane są najczęściej z trwałego kartonu, mają kształt trójkąta oraz haczyk do zawieszenia. Można je stosować np. dla owadów latających, takich jak mklik czy omacnica. Zawierają lepy i dyspenser z feromonami.
  • pułapki okienkowe „window trap” – mają specjalną przeźroczystą podkładkę z lepem oraz „okienko”, przez które można monitorować zawartość. Nadają się zarówno do magazynów czystych jak i o pewnym stopniu zapylenia. Pozwalają przede wszystkim określić zakres porażenia oraz gatunek owada.

Pułapki feromonowe są bezpieczne dla otoczenia, mogą być stosowane w pomieszczeniach do przechowywania żywności, piekarniach, sklepach, zakładach spożywczych. Nadają się do stosowania przez dłuższy czas. Pułapki te należy systematycznie przeglądać. Dyspensery emitujące feromony lub atraktanty (substancje zapachowe lub dźwiękowe mające na celu przywabienie partnera lub ofiary) muszą być odpowiednio przechowywane (najlepiej w lodówce do 4 °C), a następnie montowane w pułapce zgodnie z instrukcją producenta, aby były jak najbardziej skuteczne.

Dla przeprowadzenia skutecznego monitoringu szkodników magazynowych istotne jest rozmieszczenie pułapek. Po pierwsze, muszą być one rozłożone lub rozwieszone w taki sposób, aby można było je łatwo sprawdzić. Po drugie, ważne jest, aby cyrkulacja w danym pomieszczeniu (silosie, magazynie, przechowalni ) nie była zbyt duża. Gdy w danym miejscu występuje wzmożony ruch osób lub pojazdów oraz przemieszczanie się produktu, najlepiej jest umieścić pułapki nieco powyżej głowy, nie będą wtedy zakłócały codziennej pracy oraz uchroni je to przed przypadkowym zniszczeniem. Rozmieszczenie pułapek feromonowych jest też ważne ze względu na sposób rozprzestrzeniania się feromonów. W związku z tym powinno się umieścić je w miarę wysoko (ciepłe masy powietrza idące do góry unoszą feromony), jak również na początku prądu powietrza, aby preparat rozniósł się w jak największej przestrzeni i zwabił dużą liczbę owadów.

Pułapki chwytne, które umożliwiają bezpośrednią obserwację złapanych szkodników, nie są zalecane w sklepach czy piekarniach prowadzących bezpośrednią sprzedaż produktów dla klienta, gdyż ich widok może źle wpłynąć na wizerunek firmy. W takich lokalach pułapki powinny być umieszczane w miejscach niewidocznych.

Osoba odpowiedzialna za monitorowanie szkodników powinna dokładnie (przynajmniej jeden raz w tygodniu) kontrolować zawartość pułapek. Konieczne jest prowadzenie szczegółowej dokumentacji, która powinna zawierać zapis o liczbie szkodnika i jego gatunku, numery pułapek oraz miejsca ich zainstalowania, dokładną datę kontroli, a także opis podjętych działań i sposób ich realizacji. W dokumentacji powinien się znaleźć także dokładny plan budynku z zaznaczeniem punktów rozmieszczenia pułapek oraz ich numery. Dokumentacja powinna być prowadzona systematycznie, poświadczona podpisem technika DDD i zawsze dostępna do wglądu osobom sprawującym nadzór.

Opisane wyżej pułapki feromonowe mają najczęściej zastosowanie w monitorowaniu obecności szkodników w dużych magazynach, silosach, pomieszczeniach produkcyjnych. Pozwalają one na wczesne wykrycie wtargnięcia owadów do magazynu, określenie zakresu ich populacji i dostosowanie odpowiednich metod działania. Zgromadzone dane są bardzo istotne dla dalszego postępowania, np. podjęciu decyzji o dezynsekcji z zastosowaniem preparatów chemicznych. Pułapki feromonowe ułatwiają też wdrożenie procedur zapobiegających pojawieniu się szkodników.

Posted in Blog.