Inwazja szczurów na naszej planecie

Szczury to bardzo inteligentne zwierzęta, umieją analizować daną sytuację, nie popełniają tych samych błędów, są też dość pomysłowe. Żyją w dużych stadach, wspierając się wzajemnie.

Szczur staje się gatunkiem ekspansywnym. Zajmując dany teren, wypiera z niego innych mieszkańców, jak np. gołębie czy myszy. Pojawia się w niespodziewanych miejscach, np. w toalecie czy kuchni mieszkania na czwartym piętrze. Pojedyncze osobniki czasem można zauważyć bezpośrednio na chodniku. W Stanach Zjednoczonych szczury zasiedliły nawet drapacze chmur, a największe metropolie USA, takie jak Nowy Jork uważane są za najbardziej zaszczurzone miasta świata (wg Animal Planet). Szczury są też plagą wielkich miast Azji i Afryki, gdyż nie zawsze panują tam higieniczne warunki, a biedne państwa nie mają odpowiednich środków na deratyzację. Gryzonie wędrują przez rury kanalizacyjne, kanały ściekowe i piwnice budynków. Potrafią wygryźć dziury w betonie i stali, a nawet podróżować windą, jak twierdzi w książce „Ludzkie oblicze zwierząt” Vitus B. Drӧscher. Zazwyczaj pozostają na zawsze w miejscach, które im odpowiadają. Mając optymalne warunki do życia, przybierają coraz większe rozmiary, będą też widywane częściej. Tak twierdzi dr Jan Zalasiewicz z Uniwersytetu Leicester.

Szczury w miastach

Te duże gryzonie są obecne w całej Europie, Afryce i Azji, nie występują jedynie wysoko w górach i na terenach podbiegunowych. Na podstawie badań prof. Stanisława Ignatowicza z SGGW w Warszawie szacuje się, że w Polsce występuje ok. 19 mln szczurów, najwięcej w Warszawie, Krakowie i Wrocławiu w przeliczeniu na jednego mieszkańca. Rzeczywiście największa ich liczba notowana jest w miastach, gdzie mają do dyspozycji wiele kryjówek, np. piwnice, strychy i podziemne kanały. Znajdują tu także dostateczną ilość jedzenia, np. w otwartych śmietnikach czy nieodpowiednio zabezpieczonych magazynach żywności. Potrafią też przeszukiwać torby bezdomnych, a nawet zaatakować śpiących ludzi. Niektóre słabsze osobniki wychodzą z kryjówek również w dzień, ponieważ nie zdobyły pożywienia nocą, narażając się jednak na różne niebezpieczeństwa.

Samica szczura jest bardzo płodna. W ciągu roku rodzi 3-6 razy po 8 do 12 młodych. Szczury są także dość ostrożne, jeśli chodzi o pobieranie podejrzanego pokarmu, w którym znajduje się trutka. Mają też duże zdolności adaptacyjne na coraz to nowych przestrzeniach. Stąd tak trudno wytępić panoszące się na terytorium człowieka gryzonie.

Badania nad inteligencją szczurów

Siła szczurzej populacji polega m.in. na tym, że członków grupy łączy silna więź. Pokazały to badania naukowców z uniwersytetu w Chicago, którzy dobrali w pary kilkadziesiąt szczurów i obserwowali ich zachowania. Gdy szczury w danej parze przyzwyczaiły się do siebie, umieszczano jednego z nich w plastikowej pułapce. Można ją było otworzyć od zewnątrz pyszczkiem, co natychmiast zaobserwowały szczury pozostające na wolności i uwalniały towarzysza z pułapki. Jeszcze ciekawszym eksperymentem było umieszczenie pary szczurów w klatce, a następnie zamknięcie w dwóch różnych pułapkach jednego ze szczurów oraz przysmaku. Osobnik pozostający na wolności otwierał pyszczkiem pułapkę towarzysza, a następnie pułapkę z jedzeniem. Bardziej był więc zainteresowany uwolnieniem kolegi niż dostaniem się do przysmaku.

Szczury są też wyjątkowo mądre. Wg prof. Stanisława Ignatowicza każdy nowy przedmiot obserwują z daleka nawet do kilku tygodni, zanim zdecydują się, aby go zbadać. Dlatego tak trudno podłożyć im trutkę w pokarmie. Stado najpierw wysyła zwiadowców. Jeśli w ciągu jednego, dwóch dni nie zauważą niepokojącego zachowania towarzyszy, same przystąpią do jedzenia.

Dr Paul Manger z uniwersytetu w Johannesburgu uważa, że szczury są bardziej inteligentne od delfinów. Świadczy o tym chociażby specyficzna budowa mózgu tych gryzoni. Składa się nań duża liczba komórek nerwowych obudowanych tkanką glejową, która zapewnia komórkom układu nerwowego ochronę i substancje odżywcze, a więc optymalne warunki do aktywnego funkcjonowania. Delfiny posiadają o wiele mniej neuronów, więc praca ich mózgów nie jest tak sprawna z powodu mniejszej liczby połączeń nerwowych. Ma to związek z wykonywaniem bardziej skomplikowanych zadań. Dr Manger badał zachowania szczurów przez wiele lat i odkrył, że gryzonie potrafią przetwarzać i analizować zgromadzone informacje, np. próbując uwolnić się z klatki lub dostać się do słoików z przetworami. Uczą się bardzo szybko, że jeśli chcą dostać się do zawartości słoika, muszą go strącić na ziemię, a kiedy się stłucze, mogą zjeść jego zawartość.

Uczeni podkreślają również, że budowa komórek nerwowych u szczurów podobna jest do budowy neuronów ludzkich. Dlatego też łatwo uczą się na błędach. Jeśli raz zostały złapane w pułapkę, ale udało im się z niej wyjść, nie wejdą do niej drugi raz, nawet jeśli umieści się tam smaczną przynętę. Nie podejdą też do pożywienia, które zaszkodziło wcześniej zarówno im samym jak i innym członkom stada. Szczury należą do zwierząt ostrożnych, choć nie są zbyt bojaźliwe. Ich naturalnym wrogiem jest kot, ale gdy oswoją się z jego zapachem i nie czują z jego strony zagrożenia, potrafią nawet razem z nim żerować. Takie zjawisko opisał Iain McGregor z uniwersytetu w Sydney w naukowym czasopiśmie: „Neuroscience and Biobehavioral Reviews”. Twierdzi on, że szczury staja się czujne i ukrywają się, jeśli w okolicy pojawi się nowy drapieżnik. Gdy jednak będą miały do czynienia z zapachem tego samego kota i nie będą z jego strony odczuwały zagrożenia, przestaną uciekać na jego widok. Jest to dowód na duże zdolności przystosowawcze tych gryzoni.

Zachowania szczurów badali też Claudia Rutte i Michael Taborsky z uniwersytetu w Bernie. Obserwowali oni życie szczurów w stadach. Zarówno spokrewnione osobniki jak i inne szczury w grupie łączyły silne więzy. Członkowie stada pomagali sobie wzajemnie, nawet jeśli nie osiągali przy tym żadnych korzyści. Wytrenowane szczury np. otwierały zapadkę pojemnika, w którym znajdowało się jedzenie dla ich towarzysza, nie otrzymując nic w zamian. Jeśli otrzymały wcześniej smakołyk, chętniej wykonywały zadanie. Współpraca w stadzie okazała się ważna ze względu na słabsze osobniki, które bez pomocy mogłyby sobie nie poradzić.

Szczury olbrzymy

Dr Zalasiewicz uważa, że dominujący na danym terenie gatunek często osiąga wyjątkowo duże rozmiary. Dlatego też szczury trzymają się razem i tworzą mocne stada. W epoce dinozaurów dominowały na wielu terenach ogromne gady, powodując, że ssaki były stosunkowo niewielkie i łatwiej im było się ukryć. Gdy ok. 66 mln lat temu dinozaury wymarły, ssaki, zajmując nowe tereny, zaczęły ewaluować. Najpierw pojawiły się ogromne mamuty i mastodonty, a obecnie są to słonie, nosorożce czy żyrafy. Dr Zalasiewicz stawia więc tezę, że współczesne szczury będą coraz to większe i mogą dorównać wielkością największemu gryzoniowi wśród ssaków, czyli kapibarowi, który waży ok. 80 kg. Teza ta może być bardzo prawdopodobna, gdyż w 2006 r. w Londynie schwytano szczura o długości ciała (bez ogona) wynoszącej 50 cm, gdy zwykle zwierzęta te osiągają ok. 30 cm długości.

Wiele osób mogłoby się obawiać takiej perspektywy, gdzie rozrastające się stada gigantycznych szczurów zajmują tereny należące do ludzi, pozbawiając ich siedzib. Profesor Stanisław Ignatowicz łagodzi jednak wydźwięk takich wniosków, mówiąc, że szczury wprawdzie należą do zwierząt mądrych i inteligentnych, ale przecież człowiek potrafi je skutecznie zwalczyć. Wskazuje na coraz to nowe środki z zakresu deratyzacji, które np. działają z kilkudniowym opóźnieniem, by szczur nie kojarzył śmierci kolegów z niedawno zaaplikowanym pokarmem. Środki te działają na układ krwionośny tak, że zatrute osobniki umierają dopiero po 7-9 dniach. Biorąc jednak pod uwagę inteligentne mózgi szczurów, może już należy pracować nad nową technologią ich zwalczania.

Posted in Blog.